De kalender

Deze maand is het november, de elfde maand van het jaar. Of toch niet?

Laten we eens kijken naar de oorsprong van het woord. Afgaande op de naam zou je denken dat het de negende maand is. Immers: novem is het Latijnse woord voor negen. De namen van de maanden dateren alle uit de Romeinse oudheid.

De Romeinse kalender bevatte oorspronkelijk maar tien maanden, van maart tot december. Elke maand had ongeveer 30 dagen, en er was een niet nader aangeduid aantal dagen in de winter. Wellicht lagen in de winter in het agrarisch ingestelde Rome alle boerenactiviteiten stil. In maart werd men 'wakker' en traden de nieuwe consuls, de hoogste Romeinse bestuurders, aan.

De tien maanden hadden de volgende namen:

Martius: genoemd naar de Romeinse god Mars

Aprilis: waarschijnlijk afgeleid van het Latijnse werkwoord aperire, openen: de natuur komt weer tot bloei

Maius: genoemd naar de moedergodin Maia

Iunius: genoemd naar Iuno, de echtgenote van Jupiter

Quintilis: de vijfde maand; Iulius Caesar, die een kalenderhervorming liet uitvoeren, noemde deze maand later naar zichzelf, juli

Sextilis: de zesde maand; later hernoemd door keizer Augustus

September tot en met December: de zevende tot en met de tiende maand

Later zijn januari (naar Janus, de Romeinse god van poorten en deuren) en februari (bij de Romeinen was februari de maand van de grote reiniging en boetedoening, de februa) nog toegevoegd.

Aanvankelijk werden januari en februari achter december geplakt. Dat was ook wel logisch: boetedoening vindt aan het eind, vlak voor een nieuw begin, plaats.

Merk trouwens op dat de sterrenbeelden van de dierenriem ook niet met januari beginnen, maar met Ram, halverwege maart, als de zon recht boven de evenaar staat en dag en nacht even lang duren.

De moord op Julius Caesar
op de Idus van maart

Het woord kalender is afgeleid van Kalendae, de eerste dag van de Romeinse maand. Het is vrijwel het enige Latijnse woord dat met een k begint. Ook de vorm met een c komt voor. Het is afgeleid van het werkwoord calare, afroepen. Op de eerste dag van de maand werd afgekondigd wanneer de Nonae zou vallen. De Nonae was de negende dag voor de Idus, die op de 13^e of 15^e van de maand viel. Andere namen voor de dagen hadden de Romeinen niet.

Vandaag, 13 november, is het trouwens volgens de Romeinse kalender de Idus.