zondag 27 maart 2011

Libië

Je kunt de krant niet openslaan of de televisie aanzetten, of het gaat over Libië. Alle aspecten van het conflict zijn de revue al gepasseerd, en LinguaLog kan daar niet veel aan toevoegen. Maar LinguaLog kan wel wat vertellen over de herkomst van de naam van het land en de steden die nu zo in het nieuws zijn.

Zoals zo vaak moeten we voor de vroegste vermeldingen weer terug naar de oudheid.
De naam Libië is al heel oud: Homerus noemt het gebied al in 800 v. Chr. In het Grieks heette het trouwens Libye en de Romeinen maakten daar Libya van. De Romeinse provincie omvatte alleen het oosten, het gebied rond Benghazi dus.
Libië heeft deel uitgemaakt van het Ottomaanse (Turkse) rijk. In de oorlog van 1911-1912 kwam het land onder Italiaanse overheersing. Uit die tijd dateert de spelling Libia, waar wij Libië van hebben gemaakt.

Tripoli
De hoofdstad van Libië is Tripoli. Ook die naam is Grieks. De stad komt al op kaarten uit 500 n.Chr. voor. Tripoli betekent in het Grieks drie steden, en is inderdaad samengevoegd uit de drie steden van de Romeinse provincie Tripolitania. De Ottomanen verbasterden de naam tot Tarabulus, en zo heet de stad ook nu nog in het Arabisch. 
Een van de drie steden was Leptis Magna, dat te zien is op de middeleeuwse Peutingerkaart.
Tussen haakjes: ook Griekenland en Libanon hebben een Tripoli.

Sirte
Ja, ook deze naam komt uit het Oudgrieks en heet daar Syrtis. Eigenlijk gaat het om de Golf van Syrtis, en die heet nog steeds zo: Sidra of, met omkering van de d (t) en de r, Surt.

Benghazi
LinguaLog bevindt zich nu op glad ijs, want deze naam komt niet uit het Grieks. In de oudheid was er daar wel een stad, Euesperides, zo geheten omdat men dacht dat daar de mythologische Tuin van de Hesperiden was. De stad werd verlaten en rond 250 v. Chr. werd er vlakbij een nieuwe stad gesticht, Berenice geheten. Berenice was de dochter van koning Magas van Cyrene. Rond 1450 kreeg de stad haar huidige naam, genoemd naar een goede man die Seedi Ghazi heette. Ben- betekent in het Arabisch zoon: de stad is dus naar de zoon/zonen van Ghazi genoemd.

zondag 20 maart 2011

In de kelder en op zolder

U spreekt meer Latijn dan u denkt!
Het Nederlands zit vol met Latijnse leenwoorden; vele ervan dateren uit de moderne tijd, maar sommige zijn al heel oud. Een woord waaraan je dat heel goed kunt zien, is het Latijnse cella.
Een cella was een klein kamertje. In de tijd dat de Romeinen in onze contreien verkeerden, werd de c altijd als k uitgesproken, dus ook voor een e en een i. De Romeinen hadden het dus over een 'kella'. Dat woord is in het Nederlands overgenomen als kelder, inderdaad, met een k.
Veel later vond er nog een ontlening plaats, maar toen werd de c voor e en i inmiddels als s uitgesproken, en zo kwam het woord cel in onze taal terecht.

Ook het woord zolder komt uit het Latijn. Het Latijnse woord voor zon is sol, en daarvan was solarium afgeleid; dat betekende zonnewijzer, maar het was ook de plaats in huis waar je de meeste zonnewarmte vangt. En dat is natuurlijk vlak onder het dak.

Een volgende keer meer over Latijn in en om het huis.

zondag 13 maart 2011

Hoetwitterjezoefficiëntmogelijk?

LinguaLog twittert nu zo'n week of drie en heeft al een heleboel geleerd. Vooral die 140 posities zijn vaak een struikelblok, want LinguaLog is gewend om mooie volzinnen te schrijven. Ook andere heilige huisjes moeten omver: zo kost 9 in cijfers minder posities dan negen in letters. Het maakt je noodgedwongen creatief, en zo bekeken zijn 140 posities zo slecht nog niet.
Maar tips zijn in dezen natuurlijk altijd welkom, en ik wil de volgende met de lezers delen:

1) Maak geen spelfouten. In een NRC-tweet las ik: "Griekenland gedevalueerd tot derde wereld land."
De juiste spelling is derdewereldland, en zo win je direct al twee posities.

2) Maak wél spelfouten: hij word is natuurlijk fout, maar bijna niemand ziet het tegenwoordig nog, en het levert wel een kleine winst op. Wil je daarentegen word je schrijven, dan kun je dat beter correct doen en niet als wordt je.

3) De meeste winst is te behalen in het spatiegebruik. De geschiedenis geeft ons hierin zoals vaak weer gelijk.
De oude Grieken zouden prima twitteraars geweest zijn: zij schreven namelijk alles aan elkaar. Zeg nu niet dat dat onhandig is: het is gewoon een kwestie van wennen, en zij waren niet slimmer dan wij nu zijn (hopen we).  
 
Ik ben eens gaan kijken hoe we dit bij Twitter kunnen toepassen. Stel dat je je bericht zonder spaties opschrijft, hoeveel woorden extra kun je dan gebruiken?
Laten we deze zin eens bekijken:
Als je in deze zin de woorden en spaties telt, kom je op een totaal van 21 woorden en 98 posities.
Stel nu dat je alle spaties weglaat: dan houd je 20 posities over. Daarmee kun je weer nieuwe woorden maken: hoeveel, dat is afhankelijk van de lengte ervan, maar naar schatting toch een stuk of vier. Dat betekent een winst van bijna 20%!
Een twitterbericht ziet er dan als volgt uit:
LeesdenieuwecolumnvanLinguaLogoverspatiegebruikintwitterberichtenhttp://webloglingua.blogspot.com#taalnieuws: 108 posities. Voor de zekerheid zet ik toch maar een spatie voor http en voor #,  maar dan heb ik nog altijd 30 posities over!

Totdevolgendekeerentwitterze!

maandag 7 maart 2011

Emancipatie

Morgen, 8 maart, is het Internationale Vrouwendag. Over het ontstaan ervan zijn verschillende lezingen.
Volgens de westerse lezing is de dag een herdenking van de eerste staking van vrouwen tegen de slechte arbeidsomstandigheden in de textielindustrie van New York, die plaatsvond op 8 maart 1908.
Volgens de Russische lezing is de aanleiding een staking in de textielindustrie in Sint-Petersburg op 8 maart 1917, geleid door Alexandra Kollontaj.
In de tijd van de Koude Oorlog was de Russische versie niet erg populair, hoewel er in het voormalige Oostblok altijd veel meer aandacht aan is besteed dan in West-Europa.
De vrouwendag werd voor het eerst op bescheiden schaal gevierd in 1911. Dit jaar vieren we dus het 100-jarig jubileum van die dag. In Nederland wordt pas de laatste jaren aandacht aan de Vrouwendag besteed.

Hebben wij altijd gevonden dat wij geëmancipeerd genoeg waren? Accepteerden wij de man als hoofd van het gezin, zoals dat vroeger heette? LinguaLog heeft hier geen mening over.

LinguaLog kan wel wat vertellen over de herkomst van het woord emancipatie. Om te beginnen: het heeft helemaal niets met het woord man te maken. Het woord komt uit het Latijn en bestaat uit drie stukken: e-man-cipatie.
E(x) betekent uit; -cip- is de stam van capere, dat pakken, nemen betekent.
Man- is het interessantst. Manus is hand, en die wordt hier figuurlijk gebruikt, en het betekent macht. De Romeinen legden hun hand op iemands hoofd om daarmee hun macht over die persoon uit te drukken. Dat kon een slaaf zijn, maar ook een eigen kind.
En bij de emancipatio kwam een persoon weer uit de macht van de ander en werd vrij man.
Of vrouw, want ook vrouwen konden 'geëmancipeerd' worden. Zij hadden meestal wel een voogd.
Maar het past ons niet hierop te mopperen, want in Nederland zijn de getrouwde vrouwen pas sinds 1957 handelingsbekwaam!

vrijdag 4 maart 2011

Carnaval

Hier in het zuiden barst vandaag het carnaval weer los. Vanmiddag in de stad kon je er al een voorproefje van zien, schoolkinderen die verkleed naar school kwamen.
Waar komt het woord carnaval eigenlijk vandaan?
In het middeleeuws Latijn had je het woord carnelevale, samengesteld uit caro, carnis, vlees en levare, wegnemen, opheffen. Het wijst vooruit naar de vastentijd die van woensdag tot aan Pasen duurt, een periode waarin je geen vlees mocht eten.
Een andere verklaring zegt dat het carne-vale is: vale is Latijn voor vaarwel. Eerlijk gezegd lijkt de eerste verklaring me waarschijnlijker.
Zoiets als carnaval bestond al bij de Romeinen: die hadden de Saturnalia van 17 tot 21 december. Saturnus was de landbouwgod en in zijn tijd waren alle mensen gelijk. Tijdens de Saturnalia werden de rollen van meesters en slaven omgedraaid: meesters verkleedden zich als slaven en omgekeerd, en de meesters bedienden de slaven tijdens de maaltijd.
In de Wikipedia staat een langer artikel over dit Romeinse feest: http://nl.wikipedia.org/wiki/Saturnalia