Idioot?

Vandaag, 28 december, is het Onnozele-Kinderen, een oude kerkelijke feestdag; alhoewel, de dag is allesbehalve feestelijk. Het is de dag waarop in Betlehem alle baby'tjes vermoord werden. Jezus was geboren en van hem werd gezegd dat hij de nieuwe koning der Joden zou worden. De Romeinse gouverneur in de provincie Judea, Herodes, liet dat niet over zijn kant gaan en gaf opdracht om alle pasgeboren jongetjes te vermoorden, in de hoop dat Jezus daar ook tussen zou zitten. Maar Jozef en Maria waren net op tijd gewaarschuwd en vluchtten naar Egypte, waar ze tot de dood van Herodes bleven. Dat was niet zo lang, want hij stierf al in 4 voor Christus. Hoe kan dat, zult u misschien zeggen: Jezus is niet in het jaar 0 geboren, maar vier jaar daarvoor. Door rekenfouten in de kalender is het begin van onze jaartelling een paar jaar te laat gesteld.

Onnozele-Kinderen: veel woorden die een, vooral zwakke, geestesgesteldheid aanduiden, zijn in oorsprong helemaal niet zo negatief. Zo betekent onnozel (in middeleeuws Nederlands: onnosel) oorspronkelijk onschuldig: de etymologie is niet helemaal zeker, maar het hangt misschien samen met het Latijnse nocere, schaden.
Nog zo'n woord is simpel: in het Latijn betekent het woord niet meer dan éénmaal gevouwen – simplex betekent in de taalkunde enkelvoud. Zijn negatieve betekenis heeft het woord in het Latijn nog niet.
Imbeciel hangt samen met bacillum, stokje: zonder steun ben je zwak. In het Latijn bestond de betekenis geestelijk zwak ook al.
Infantiel is een tamelijk modern woord, voor het eerst opgetekend in 1950. Het hangt samen met het Franse enfant, dat afgeleid is van het Latijnse infans. In het Latijn betekent het woord gewoon niet kunnende spreken. Dat werd weliswaar opgerekt tot het vierde levensjaar, maar negatief was het woord absoluut niet.
Ten slotte de laagste graad van geestelijke vermogens: idioot. Van dat woord is het Grieks de leverancier. Het Grieks duidde, en duidt, ermee aan dat iemand een leek, een particulier, is, heel neutraal dus. In het Nieuwgriekse woordenboek staat 'onze' betekenis van idioot pas op de laatste plaats. Het Latijn heeft het Griekse woord overgenomen in zijn oorspronkelijke betekenis: onervaren in een kunst of wetenschap. Zo is het ook in het Frans terechtgekomen: in 1200 betekende het nog ongeletterd, maar rond 1700 kreeg het zijn negatieve betekenis, en het Nederlands heeft het in de negentiende eeuw zo van het Frans overgenomen.
Ziezo, u bent over dit onderwerp weer iets minder een idiotes, maar dan in de Griekse betekenis!
Tot volgend jaar!

Op weg naar een foutloos dictee

Gisteren hebben de deelnemers aan het Groot Dictee zitten zwoegen. Zij hebben dus niets meer aan de antwoorden van dit dictee. De echte dicteefreaks zullen hun hand niet omdraaien voor dit dictee, maar u had misschien toch een paar foutjes. Zo had het moeten zijn:

A De juiste spelling is:
1 dtp'ers
2 peil
3 anagrammen
4 honderdjarige, te midden van
5 te allen tijde
6 schrijlings
7 zoetekauw
8 toentertijd
9 lijdt, alzheimer
10 Tweede Kamerleden

B De woorden met fouten zijn verbeterd en vervangen:
1 Wie mij in een warenhuis … van ingang tot kassa bespiedt, …
2 Veel sinterklaassurprises worden met crêpepapier in elkaar geknutseld.
3 Die aristocratische dame koopt al haar kleding in chique boetieks.
4 Ik zal spelfouten niet goedpraten, maar er zit nogal een verschil tussen een gerenommeerde landelijke krant en een plaatselijk sufferdje.
5 Het aantal faillissementen is het laatste jaar behoorlijk toegenomen.
6 Ons verrassingsaanbod van deze week: cappuccino met een appelpunt.
7 In petit restaurants worden delicieuze petitfours geserveerd.
8 Vier verdachten zijn veroordeeld vanwege de ontvoering van de grootindustrieel Fr. H.

9 Heden ten dage moeten veel mensen genoegen nemen met een slecht betaalde baan.
10 De agressieve man sloeg de kostbare mingvaas aan gruzelementen.

Enkele saillante details over de antwoorden:
Woorden als sms'en, dtp'er en zzp'er, gevormd met een afkorting, schrijf je met een apostrof en dan -en of -er erachter.
Geen peil op iets trekken: het gaat hier niet om een pijl die je afschiet.
Te allen tijde, heden ten dage: dit zijn oude naamvalsvormen en die moet je gewoon kennen. Vorig jaar las Arnon Grunberg zijn dictee voor en hij zei heel duidelijk ten huidigen dage mét een n. Goed luisteren dus.
Leiden is leuk, lijden meestal niet. Je lijdt dus aan een ziekte; als je de ziekte van Alzheimer hebt, is het met een hoofdletter, het enkele alzheimer niet. Denk eraan: woorden als sinterklaassurprise en mingvaas schrijven we met een kleine letter, want de persoon of de plaatsnaam wordt hier als soortnaam gebruikt. Het is wel weer Mingdynastie, want hier is het geen soortnaam.
Een verassingsaanbod krijgt LinguaLog niet graag, dus: met rr alstublieft!
Petit restaurant: nee, het meervoud is niet petits restaurants! Uw Frans is kennelijk beter dan dat van de Taalunie, die het Groene Boekje heeft samengesteld. Van het Witte Boekje mag petits wel. LinguaLog zou zeggen: schrijf dan petitrestaurants, net als petitfours, maar consequent zijn, daar is de Taalunie niet zo goed in, behalve als de taalgebruikers het wel zijn.
Zo dacht LinguaLog, heel consequent: je hebt een goedbetaalde baan of een slechtbetaalde baan. Fout!! Het is slecht betaald. Soms zijn de wegen van de Taalunie ondoorgrondelijk.

Hoe ging het? Durft u woensdag nog mee te doen? Het is maar een spelletje; bedenk: nobody is perfect, en dat geldt zeker voor de Taalunie.

Oefent u mee voor het Dictee?

12 december is het weer zover: we zitten, alweer voor de 23e keer, aan de buis gekluisterd voor het Groot Dictee der Nederlandse Taal.

Voor wie zich hierop wil voorbereiden heeft LinguaLog een oefendictee gemaakt. Er zijn twee soorten opdrachten: eerst krijgt u een aantal zinnen waarin u de juiste spelling moet kiezen, en vervolgens zinnen waarin u de fouten moet aanstrepen.

A Kies de juiste spelling van de gecursiveerde woorden

1 Ons bedrijf heeft voortreffelijke dtp-ers / dtp'ers / dtpers in huis.
2 Op de juiste spelling van veel woorden valt geen pijl / peil te trekken.
3 Ik houd erg van het oplossen van annagrammen / anagrammen.
4 De honderd jarige / honderdjarige vierde haar verjaardag temidden / te midden van haar familie.
5 Zulk soort zinsconstructies zijn te allen tijden / te allen tijde / ten allen tijde fout.
6 In de negentiende eeuw mochten vrouwen niet schreilings / schrijlings op een paard zitten.
7 Mijn man is een vreselijke zoetekauw / zoetekouw.
8 Toendertijd / toentertijd scheven we nog met een kroontjespen.
9 Mijn moeder lijdt / leidt aan een beginnende Alzheimer / alzheimer.
10 Hoeveel Tweedekamer leden / Tweede Kamerleden / Tweede Kamer leden heeft D66 tegenwoordig?

B Elke zin bevat één of meer spelfouten. Spoor ze op.

1 Wie mij in een warenhuis, waar ook ter wereld, van ingang tot kassa bespied, zal opvallen dat mijn eerste gang die naar de papierwarenafdeling is.
2 Veel Sinterklaasurprises worden met crepepapier in elkaar geknutseld.
3 Die aristokratische dame koopt al haar kleding in chice boutieks.
4 Ik zal spelfouten niet goed praten, maar er zit nogal een verschil tussen een gerenomeerde landelijke krant en een plaatselijk suffertje.
5 Het aantal fallissementen is het laatste jaar behoorlijk toe genomen.
6 Ons verassingsaanbod van deze week: capuccino met een appel punt.
7 In petits restaurants worden delicieuse petitfours geserveerd.
8 Vier verdachte zijn veroordeeld vanwege de ontvoering van de
groot industriëel Freddy Heineken.
9 Heden ten dagen moeten veel mensen genoegennemen met een slechtbetaalde baan.
10 De aggressieve man sloeg de kostbare Mingvaas aan gruselementen.

Sailant détail / Saillant detail / Saillant détail: LinguaLog heeft een van de foute zinnen ontleend aan een tekst van een professionele schrijver!
Volgende week de juiste antwoorden, mét een toelichting!
Veel succes!