Gregoriaanse knoop?

Nu dacht LinguaLog dat ze langzamerhand alle taalfouten wel gezien had, maar wat bleek: een mens is nooit te oud om te leren. Deze week was er weer een geval van de klok horen luiden, maar niet weten waar de klepel hangt.

Bert Wagendorp schreef in de Volkskrant: "Arie Slob van de CU was zelfs zo finaal over zijn toeren, dat hij het had over een gregoriaanse knoop die ontward moest worden." Nu is uit deze context niet duidelijk wie het gezegd heeft, Wagendorp of Slob, maar evengoed levert het inspiratie voor een column.

Het stukje ging in elk geval niet over de scheepvaart. Hier heb je talloze soorten touwen en knopen, en LinguaLog heeft daar geen verstand van. Maar zij meent toch zeker te weten dat er geen gregoriaanse knoop tussen zit. Natuurlijk ga je dan op Google kijken of die term vaker voorkomt, en, jazeker, in een bericht uit oktober 2011 werd de hele toestand rond Cruijff-Ajax-Van Gaal een gregoriaanse knoop genoemd. En zo waren er nog meer gevallen.

Hier is natuurlijk een gordiaanse knoop bedoeld. En daarmee is LinguaLog weer op vertrouwd terrein en grijpt zij de gelegenheid aan om u uit te leggen wat er achter die uitdrukking schuilt.

Daarvoor gaan we naar het antieke Macedonië, waar Alexander de Grote in 336 v. Chr. koning geworden was. Hij erfde van zijn vader een sterk rijk én de ambitie het nog groter te maken. Hij richtte zijn aandacht op Klein-Azië, waar Grieken en Perzen al eeuwen streden om de macht. Hij was met zijn troepen in Gordium, waar een oude strijdwagen stond die met een onontwarbare knoop met het juk verbonden was. Wie die knoop kon losmaken, zou meester over de hele wereld worden, aldus een orakel. Alexander probeerde vergeefs de knoop op de conventionele manier los te maken, maar toen dat niet lukte, hakte hij met zijn zwaard de knoop doormidden, met de redenering dat de god niets gezegd had over de manier van ontwarren.

Vervolgens trok hij verder naar het oosten, versloeg koning Darius twee keer en werd inderdaad meester over de 'hele' wereld. Hij stierf echter op 36-jarige leeftijd in Babylon, zonder zijn macht te hebben kunnen consolideren.

Het is overigens maar zeer de vraag of het allemaal zo gebeurd is. Alexander moet geweten hebben dat hij op deze manier de toorn van de goden over zich af zou roepen. Maar een mooi verhaal is het wel.

En gregoriaans dan? Dat kennen we van de gregoriaanse muziek, genoemd naar paus Gregorius I rond 600 en de gregoriaanse kalender, naar paus Gregorius XIII in 1582.

Hopelijk heeft LinguaLog de gordiaanse knoop in de hersenen van enkele taalgebruikers ontward…