Cruise

LinguaLog nodigt u deze week uit voor een cruise door de etymologische wateren. Wees gerust, we lopen niet op de rotsen, u komt veilig weer thuis!

Met het woord cruise is het meteen al raak: het Engels heeft het geleend van het Nederlandse kruisen, met een schip op en neer varen. En wij hebben het Engelse cruise, vakantiereis op een schip, weer teruggeleend. Het bij Giglio gestrande schip was eigendom van de maatschappij Costa Crociere. Een crociera is een kruiser, en dat woord is, via het Frans, ook aan het Nederlands ontleend.
LinguaLog had over leenwoorden en teruggeleende woorden eerder geschreven in de column Meubelboulevard: boulevard is dezelfde weg gegaan als cruise.

De Titanic

In de verslaggeving van de scheepsramp konden we verschillende keren een boze kustwacht tegen de scheepskapitein horen roepen "A bordo!", Ga aan boord!
Een boord is de opstaande rand rondom een schip. Dat woord is in allerlei talen geleend, in Zuid-Europa voornamelijk via het Franse bord. Het Italiaans en Spaans maakten er bordo van, waarna het Egyptisch het weer van het Italiaans leende als burdu.
Bakboord werd in het Frans babord. Bakboord is de linkerkant van het schip. Het roer zat vroeger rechts, vandaar dat stuurboord rechterkant betekent. Men stond dus met zijn rug (bac, Engels back) naar de linkerkant. We zien bac- trouwens nog terug in achterbaks.

Stuurboord werd tribord. De -i- in tri- is interessant. In de tijd dat het woord geleend werd, medio zestiende eeuw, was stuurboord nog stierboord – stier- zien we nog in het woord bestieren. Het Frans leende het als estribord en in de loop der tijd verviel de eerste lettergreep.

De grootste afnemer van scheepstermen is natuurlijk het Russisch. We kennen allemaal het verhaal van tsaar Peter de Grote, die eind zeventiende eeuw een tijdje in Zaandam verbleef en daar het scheepsvak leerde. In die tijd voeren er natuurlijk alleen zeilschepen, en elke soort zeil of touw had een aparte naam: bovenbramstagzeil, grootstengenstagzeilschoot: het Russisch heeft deze termen allemaal letterlijk overgenomen. Overigens zijn, met het verdwijnen van zeilschepen, ook al deze woorden in beide talen in vergetelheid geraakt. En het moderne Russische woord voor zeil heeft ook niets met het Nederlands te maken: parys.

U denkt vast niet dat LinguaLog al die scheepstermen paraat heeft: hierover is alles te vinden in het boek Nederlandse woorden wereldwijd, van Nicoline van der Sijs. Zeer aanbevolen als naslagwerk!

Goede reis!