Vorige week was op de webeditie van de Volkskrant de volgende kop te lezen: Zuivelfabriek loodst warm water op elfstedenroute. Dat was erg dom van de krant, niet alleen vanwege het foutieve loodst, maar ook omdat LinguaLog zoiets natuurlijk áltijd ziet, en zo de kans heeft om die fout stevig in te wrijven. Een dag later hadden ze bij de krant de fout in de gaten, en stond er keurig loost. LinguaLog kan nu natuurlijk niet meer schrijven over al die kranten die hun taal niet meer beheersen.
Nu kun je water natuurlijk zowel loodsen als lozen. De Nederlanders zijn meesters in loodsen: via een systeem van sloten en kanaaltjes wordt, met behulp van gemalen, het overtollige water naar zee geloodst, iets wat in onze laaggelegen polders hard nodig is. Maar het is niet de taak van een zuivelfabriek om dat te doen, vandaar dat het hier om lozen ging.
Nu rest LinguaLog niets anders dan een stukje over de etymologie van loodsen en lozen, en dat is misschien ook wel aardig.
Het werkwoord loodsen is afgeleid van loods. Het is verwant aan leiden, en dat is precies wat een loods doet. Loods is ontleend aan het Middelengelse lodesman. Een lode was een waterweg of kanaal. Ook hier is samenhang met to lead, leiden. Lode is trouwens wijder verbreid: zo zien we het bijvoorbeeld terug in ons eigen lede, bij kruiswoordraadselfanaten beter bekend als lee (watering).
Er is nog een ander woord loods, dat schuur betekent. De herkomst van dit woord is heel anders.
De eerste vermelding van het woord dateert uit 1275, en is daarmee veel ouder dan de scheepsloods uit 1677.
In het Middelnederlands luidde het woord loige, en dat verraadt de afkomst al een beetje. Het komt van het Franse loge, eenvoudig onderkomen. Loge is trouwens een Frankisch woord en hangt niet samen met het Latijnse locus. In het Oudfrans werd de -g- uitgesproken als dz, en zo is onze vorm loods te verklaren. Hieraan kun je ook zien wanneer de ontlening ongeveer plaatsgevonden heeft: later is de uitspraak veranderd en toen heeft het Nederlands het woord nog een keer geleend, met een nieuwe uitspraak: loge, logeren.
De volgende keer gaan we kijken naar lozen en loos, want daar is ook nog een heleboel over te zeggen, te veel voor één column.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten