Het blog van vorige week had LinguaLog geschreven naar aanleiding van een foute krantenkop: Zuivelfabriek loodst warm water op elfstedenroute. In die kop had natuurlijk loost moeten staan. De rest van het blog ging over de etymologie van loods en loodsen. Deze week behandelt LinguaLog het woord lozen met alles wat daaromheen hangt.
Lozen is een tamelijk oud woord. De eerste vermelding dateert uit 1275. In de middeleeuwen was lozen min of meer synoniem met lossen. Beide betekenden losmaken, verwijderen.
Lozen betekent nu alleen nog zich ontdoen van iets, maar in een tekst uit 1100 lezen we: ich loosen thi per baptismum a diabolica servitute: ik verlos je door de doop van de slavernij van de duivel.
De woorden los en loos hangen hiermee samen.
Los betekende aanvankelijk ook vrij: los van pinen, vrij van pijn (1275). In de zestiende eeuw vinden we langzaamaan onze huidige betekenis: den knoop is los.
 |
| Loser is ook verwant aan los en loos |
Los hoort tot de zogenoemde erfwoorden: woorden die in het Indo-Europees al bestaan hebben. De erfwoorden komen in veel Europese talen voor. Zo kent het Grieks het werkwoord λύειν, luein, losmaken. Die stam zien we terug in woorden als analyse en dialyse. Tip om Griekse woordafleidingen beter te begrijpen: Griekse woorden waar een υ in voorkomt, worden in ons alfabet getranscribeerd als y.
Loos zien we ook terug in het werkwoord verliezen. Loos is heel oud: in de Wachtendonkse Psalmen uit de tiende eeuw lezen we al: spracun losa thing ‘zij spraken kwade dingen’ Van onbetrouwbaar ontwikkelde het woord zich tot niet echt, inhoudsloos. In de vroege tijd vinden we in deze betekenis ook de spelling los, waaruit je kunt concluderen hoe dicht de woorden bij elkaar gestaan hebben: eenen losen alarm komt al in 1544 voor.
Verder ontwikkelde zich uit het bijvoeglijk naamwoord loos het achtervoegsel -loos.
Ook de betekenis onbetrouwbaar ontwikkelde zich verder: we kennen allemaal het liedje Daar was laatst een meisje loos. Hier betekent het voornamelijk ondeugend.
Wat is er loos is een 20e-eeuwse leenvertaling uit het Duits.
Zo zien we: het woord loos heeft vele aspecten.
Ziezo, LinguaLog heeft weer wat informatie geloost en u door de Nederlandse taalgeschiedenis geloodst.
Volgende week misschien weer iets heel anders. Lingualog houdt de kranten in de gaten!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten